Ναπολέων Γ’

(Napoleon III, Παρίσι 1808 – Τσίσλεχερστ, Αγγλία 1873). Αυτοκράτορας των Γάλλων. Το όνομά του ήταν Λουδοβίκος Ναπολέων Βοναπάρτης, γιος του βασιλιά της Ολλανδίας Λουδοβίκου, αδελφού του Ναπολέοντα A’, και της Ορτάνς ντε Μποαρνέ. Μετά την πτώση της πρώτης αυτοκρατορίας ακολούθησε στην Ελβετία τη μητέρα του, που τον ανέθρεψε με τον ναπολεόντειο θρύλο, ενώ ο παιδαγωγός του, ενθουσιώδης δημοκρατικός, τον διαπαιδαγώγησε με τη λατρεία της Επανάστασης. Ο νεαρός Βοναπάρτης φάνηκε ότι ήθελε να εφαρμόσει στην πράξη τις ιδέες περί ελευθερίας, ανεξαρτησίας, λαού, έθνους, που είχε διδαχτεί παίρνοντας μέρος στην εξέγερση των καρμπονάρων το 1831 μαζί με τον αδελφό του Ναπολέοντα Λουδοβίκο, ο οποίος πέθανε στα χέρια του ενώ προσπαθούσαν να διαφύγουν μετά την αποτυχία της εξέγερσης. Το 1832, με τον θάνατο του βασιλιά της Ρώμης, έγινε κληρονόμος της δυναστείας. Με την ιδιότητα αυτή ξύπνησαν ακόμα περισσότερο οι αυτοκρατορικές νοσταλγίες του, και, με την απατηλή ελπίδα ότι θα μπορούσε να ξεσηκώσει τον στρατό με το όνομά του, επιχείρησε πραξικόπημα στο φρούριο του Στρασβούργου (1836), το οποίο κατέληξε σε αποτυχία. Συνελήφθη και εκτοπίστηκε στην Αμερική, από όπου ύστερα από λίγο πήγε στο Λονδίνο. Το 1840 έκανε νέα απόπειρα πραξικοπήματος, παρουσιαζόμενος στη φρουρά της Βουλόνης, αλλά κι αυτή τη φορά απέτυχε και φυλακίστηκε στο φρούριο του Αμ. Κατόρθωσε όμως να δραπετεύσει (1846) και έπειτα από μια σύντομη παραμονή στο Λονδίνο ξαναγύρισε στη Γαλλία κατά την Επανάσταση του 1848. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους μπήκε στην Εθνοσυνέλευση, αφού εκλέχτηκε βουλευτής σε πέντε νομούς, και τον επόμενο Δεκέμβριο εκλέχτηκε με συντριπτική πλειοψηφία πρόεδρος της Δημοκρατίας. Μια από τις σημαντικότερες πράξεις του πρίγκιπα - προέδρου ήταν η επίθεσή του εναντίον της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, την οποία επιχείρησε για να κερδίσει, στο εσωτερικό, την υποστήριξη των καθολικών και για να εξισορροπήσει την αυστριακή επιρροή στην Ιταλία (1849). Έπειτα από τρία χρόνια συγκρούσεων με τα αντιπροσωπευτικά όργανα, κατά τα τέλη του 1851, ο Λουδοβίκος Ναπολέων διέλυσε με τη βία την Εθνοσυνέλευση, συνέλαβε τους αντιπολιτευόμενους, έπνιξε στο αίμα μια απόπειρα λαϊκής εξέγερσης και εξασφάλισε το προεδρικό αξίωμα για μια δεκαετία. Με ένα δημοψήφισμα που επακολούθησε, επικύρωσε το πραξικόπημα με το οποίο ο Λουδοβίκος Ν. επέβαλε την προσωπική δικτατορία του. Ακριβώς έναν χρόνο αργότερα (1852) ο πρίγκιπας - πρόεδρος ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας με το όνομα Ν. Γ’. Η σχεδόν αδιαφιλονίκητη εύνοια που συνάντησε ο Ν. μπορεί να εξηγηθεί κατά ένα μέρος από την επιθυμία της Γαλλίας να αντικαταστήσει την αστική μοναρχία του Λουδοβίκου Φίλιππου με μια μοναρχία που να μην είναι αδιάφορη στη στρατιωτική δόξα, και κατά ένα μέρος από τη θέλησή της να αποκτήσει μια ισχυρή κυβέρνηση, ικανή να εξασφαλίσει την κατεστημένη πολιτική και κοινωνική τάξη. Στην εσωτερική πολιτική εγκαθίδρυσε απολυταρχικό καθεστώς: καταργήθηκαν οι θεμελιώδεις ελευθερίες, ενισχύθηκε η αστυνομία, επιτηρούνταν αυστηρά οι εργάτες και οι διανοούμενοι και ευνοήθηκε ο κλήρος. Η εξωτερική πολιτική απέβλεπε κυρίως στην ανατροπή του έργου του Συνεδρίου της Βιέννης, που είχε επικυρώσει τη συντριβή της ναπολεόντειας Γαλλίας. Η προσπάθεια του τσάρου Νικολάου A’ να συνεχίσει την πολιτική της ρωσικής επέκτασης σε βάρος της τουρκικής αυτοκρατορίας οδήγησε στην αντιρωσική συμμαχία της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν αποφασισμένες να εμποδίσουν τη διατάραξη της ισορροπίας στην Ανατολική Μεσόγειο προς όφελος της Ρωσίας (Κριμαϊκός πόλεμος, 1854-56). Ο Ν. κήρυξε τότε έτσι τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας όχι μόνο για να διατηρηθεί το status quo στην Εγγύς Ανατολή, αλλά και για να πλήξει τη χώρα που ήταν το κέντρο της συμμαχίας εκείνης που είχε συντρίψει το Ναπολέοντα A’ και που προσπαθούσε να επαναφέρει στην Ευρώπη την παλιά τάξη πραγμάτων μέσω της Ιερής Συμμαχίας. Αντιδραστικός στην εσωτερική πολιτική, ήταν ένας επαναστάτης στην εξωτερική, γιατί, για να συντρίψει την ευρωπαϊκή τάξη που είχε εγκαθιδρύσει το Συνέδριο της Βιέννης, δεν μπορούσε να μη βοηθήσει τους λαούς εκείνους, οι οποίοι μάχονταν εναντίον των δυνάμεων, που ήταν οι φύλακες του καθεστώτος του 1815: η συμμαχία με το Πεδεμόντιο ήταν ένα σημαντικό παράδειγμα της πολιτικής του αυτής. Αλλά ακριβώς η εξωτερική πολιτική επρόκειτο να γίνει η αιτία της παρακμής και της καταστροφής της δεύτερης αυτοκρατορίας. Η ασυμφωνία με την Ιταλία για το «ρωμαϊκό ζήτημα», ο ανταγωνισμός με την Πρωσία, η ατυχής εκστρατεία στο Μεξικό, συντέλεσαν όχι λίγο στην εξασθένηση της αυτοκρατορίας του, την οποία δεν ωφέλησαν ούτε τα θεαματικά φιλελεύθερα μέτρα που εισήγαγε στην οργάνωση του κράτους. Η έκρηξη του πολέμου με την Πρωσία το 1870 βρήκε τη Γαλλία διαιρεμένη στο εσωτερικό, στρατιωτικά απροετοίμαστη, διπλωματικά απομονωμένη γιατί η απόπειρα τριπλής αυστρογαλλοϊταλικής συμμαχίας με αντιπρωσική κατεύθυνση απέτυχε εξαιτίας της αδιαλλαξίας του Ν. έναντι των ιταλικών επιδιώξεων σχετικά με τη Ρώμη. Ο πόλεμος εναντίον της Πρωσίας επέφερε την κατάρρευση της αυτοκρατορίας - στο Σεντάν, πράγματι ο Ν. παραδόθηκε αιχμάλωτος στους Πρώσους. Αφού αφέθηκε ελεύθερος λίγο αργότερα (Μάρτιος 1871), έφυγε στη Μεγάλη Βρετανία όπου και πέθανε. Ο Ν. υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές του 19ου αι., εκφραστής του πνεύματος των εθνικών επαναστάσεων, γιατί στη βάση της αρχής των εθνικοτήτων ακολούθησε μια νέα εξωτερική πολιτική, η οποία, έστω και με σφάλματα αβεβαιότητας και αντίφασης, επρόκειτο ωστόσο να αλλάξει τη μορφή της Ευρώπης. Αντίθετα από το Ναπολέοντα A’, ο Γ’ ήταν αυτοκράτορας, χωρίς οραματισμούς. Ο Β. Ουγκό, που τον πολέμησε, έγραψε και βιβλίο εναντίον του, με τον τίτλο «Ναπολέων ο Μικρός». Γράφει επίσης ότι η μεγάλη τιμωρία του Ναπολέοντα A’ για την επεκτατική πολιτική του είναι το γεγονός ότι τον διαδέχτηκε ο Γ’. Ο Γάλλος στρατιωτικός και πολιτικός Ευγένιος Μπωαρναί (1781-1824), γιος της αυτοκράτειρας Ιωσηφίνας από τον πρώτο της γάμο, σε προσωπογραφία του Ιταλού ζωγράφου Μπερταρέλι.